Σε ισχύ νέος ευρωπαϊκός κανονισμός για την υγεία των φυτών

Νέος κανονισμός της Ε.Ε. τέθηκε σε ισχύ από τις 13 Δεκεμβρίου, με αυστηρότερους κανόνες για την καλύτερη προστασία από επιβλαβείς για τα φυτά οργανισμούς, και με την ευκαιρία αυτή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στην δημοσιότητα σχετικές ερωτήσεις και απαντήσεις.
Αναλυτικά, η σχετική ανακοίνωση αναφέρει τα εξής: 

Ο νέος κανονισμός για την υγεία των φυτών[1], ο οποίος αρχίζει να ισχύει από 13/12, αποτελεί μια σημαντική αναθεώρηση της νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα της υγείας των φυτών που εφαρμόζεται από το 1977. Θα καταργήσει και θα αντικαταστήσει επτά οδηγίες του Συμβουλίου σχετικά με επιβλαβείς οργανισμούς και θα αρχίσει να εφαρμόζεται πλήρως την 13η Δεκεμβρίου 2019. 

Γιατί είναι η υγεία των φυτών τόσο σημαντική; 

Τα φυτά αποτελούν τη βάση της διατροφικής αλυσίδας μας: χωρίς φυτική παραγωγή δεν θα υπήρχαν τρόφιμα για τους ανθρώπους ή ζωοτροφές για τα ζώα. Επίσης, αποτελούν μέρος του φυσικού περιβάλλοντός μας, καθώς και του τοπίου της καθημερινής ζωή μας. Συνεπώς, οι εστίες φυτικών ασθενειών μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες για την ποιότητα τόσο της ζωής μας όσο και της οικονομίας μας. Οι φυτικές ασθένειες μπορεί να επηρεάσουν τους βιοτικούς πόρους αγροτών, φυτωριούχων ή εμπόρων, την ποιότητα και τις τιμές των τροφίμων μας, καθώς και την κατάσταση των δασών και των πάρκων μας. 

Το παράδειγμα της πρόσφατης εστίας του βακτηρίου Xylella fastidiosa στην Ιταλία είναι πολύ χαρακτηριστικό. Κοινοποίηση σχετικά με την παρουσία του εν λόγω επιβλαβούς οργανισμού ελήφθη για πρώτη φορά το 2013, όταν είχε ήδη εξαπλωθεί ευρέως στην περιφέρεια της Απουλίας, την καρδιά της περιοχής παραγωγής ελαιολάδου της Ιταλίας. Η ασθένεια αυτή έβλαψε σοβαρά τη γεωργική οικονομία, καθώς και το παραδοσιακό τοπίο της περιοχής. 

Η εστία του νηματώδους σκώληκα των κωνοφόρων στην Πορτογαλία έχει προκαλέσει σημαντική οικονομική ζημία για την τοπική βιομηχανία ξυλείας από το 1999: κατέστρεψε εκατομμύρια πεύκων, επηρέασε αρνητικά την παραγωγικότητα του κλάδου κατεργασίας ξυλείας και αύξησε τις δαπάνες, καθώς όλο το ξύλο πεύκου πρέπει πλέον να υποστεί θερμική επεξεργασία προτού εγκαταλείψει την πορτογαλική επικράτεια. 

Οι καταστροφικοί επιβλαβείς για τα φυτά οργανισμοί μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές — ιοί, βακτήρια, έντομα, μύκητες κ.λπ. Συνεπώς, είναι σημαντικό να θεσπιστούν τα πιο αποτελεσματικά μέτρα για την αποφυγή της εισόδου τους στην ΕΕ ή για την εξάλειψή τους, αμέσως μόλις διαπιστωθεί η παρουσία τους στο έδαφός της. 

Ποια είναι η προστιθέμενη αξία της ΕΕ στον τομέα αυτό; 

Δισεκατομμύρια φυτών και φυτικών προϊόντων διακινούνται κάθε χρόνο εντός της εσωτερικής αγοράς χωρίς σύνορα της ΕΕ ή εισάγονται από τρίτες χώρες. Οι τόποι παραγωγής και προορισμού τους είναι επίσης πολυάριθμοι. Οι νέοι καταστροφικοί επιβλαβείς οργανισμοί, ωστόσο, δεν σταματούν στα τελωνεία. Συνεπώς, είναι αναγκαίο να θεσπιστούν κοινοί κανόνες σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με την παραγωγή, την επιθεώρηση, τη δειγματοληψία, τις δοκιμές, την εισαγωγή, την κυκλοφορία και την πιστοποίηση του φυτικού υλικού, καθώς και την κοινοποίηση, την ανίχνευση ή την εξάλειψη των επιβλαβών οργανισμών τους οποίους μπορεί να φιλοξενήσει το φυτικό υλικό. Αυτό είναι σημαντικό για να εξασφαλιστεί το ίδιο επίπεδο φυτοϋγειονομικής προστασίας εντός της ΕΕ και ίσοι όροι ανταγωνισμού για τους πολυάριθμους παραγωγούς και εμπόρους της ΕΕ. 

Ποιοι είναι οι νέοι κανόνες για την υγεία των φυτών; 

Ο νέος κανονισμός επικεντρώνεται στην πρόληψη της εισόδου ή της εξάπλωσης επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών εντός της επικράτειας της ΕΕ. Βασίζεται δε στο συμπέρασμα ότι πρέπει να διαθέσουμε περισσότερους πόρους σε πρώιμο στάδιο, προκειμένου να αποτραπούν μελλοντικές σοβαρές ζημίες λόγω της καταστροφής της γεωργικής παραγωγής μας ή του περιβάλλοντος από τους εν λόγω επιβλαβείς οργανισμούς. 

Καθορίζει επίσης λεπτομερείς κανόνες για την έγκαιρη ανίχνευση και εξάλειψη επιβλαβών οργανισμών καραντίνας στην Ένωση, όταν διαπιστώνεται η παρουσία τους στο έδαφος της ΕΕ. Οι εν λόγω κανόνες θεσπίζουν υποχρεώσεις για την κοινοποίηση εστιών από επαγγελματίες, έρευνες και πολυετή προγράμματα ερευνών, οριοθέτηση περιοχών με σκοπό την εξάλειψη, καθώς και ενισχυμένες απαιτήσεις για τους επιβλαβείς οργανισμούς προτεραιότητας, όπως περιγράφεται ανωτέρω. 

Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό, όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να προβαίνουν αμέσως στην εξάλειψη επιβλαβούς οργανισμού καραντίνας στην Ένωση, εφόσον διαπιστωθεί η παρουσία του σε περιοχή όπου δεν ήταν γνωστό ότι ήταν παρών. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα επιτρέπεται πλέον να προβαίνουν μονομερώς σε περιορισμό, δηλαδή να παρακάμπτουν το βήμα της εξάλειψης και, απλώς, να λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό της παρουσίας των επιβλαβών οργανισμών σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Θα είναι οι νέοι κανόνες απλούστεροι; 

Επί του παρόντος, οι επιβλαβείς για τα φυτά οργανισμοί εμπίπτουν σε διαφορετικές νομικές πράξεις ανάλογα με το καθεστώς καραντίνας τους ή με το αν τα στοιχεία αυτά επηρεάζουν την ποιότητα του φυτικού αναπαραγωγικού υλικού. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση μεταξύ των χρηστών των εν λόγω πράξεων, τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Συνεπώς, είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί σαφήνεια και διαφάνεια για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και, ιδίως, για τις αρμόδιες αρχές και τους ενδιαφερόμενους επαγγελματίες.

Συνεπώς, ο ο νέος κανονισμός θα περιλαμβάνει κατάλογο όλων των επιβλαβών οργανισμών από κοινού, σε τρεις βασικές κατηγορίες: 

-Ενωσιακοί επιβλαβείς οργανισμοί καραντίνας Εντελώς απόντες από την επικράτεια της ΕΕ ή, εάν είναι παρόντες, μόνον τοπικά και υπό επίσημο έλεγχο (παραδείγματα αποτελούν π.χ. η μελανή κηλίδωση των εσπεριδοειδών, που δεν είναι παρούσα στην ΕΕ, και το βακτήριο Xylella, το οποίο είναι παρόν μόνο σε λίγες συγκεκριμένες τοποθεσίες). Πρέπει να λαμβάνονται αυστηρά μέτρα για την αποφυγή εισόδου ή περαιτέρω εξάπλωσής τους στην ΕΕ λόγω του αυξημένου κινδύνου που εγκυμονούν για την υγεία των φυτών. Οι εν λόγω επιβλαβείς οργανισμοί πρέπει να εξαλείφονται αμέσως μόλις ανιχνευθούν.

-Επιβλαβείς οργανισμοί καραντίνας στις προστατευόμενες ζώνες Παρόντες στο μεγαλύτερο μέρος της Ένωσης, ενώ εξακολουθεί να είναι γνωστό ότι είναι απόντες σε ορισμένες οριοθετημένες περιοχές που ονομάζονται «προστατευόμενες περιοχές» (π.χ. φυλλοξήρα σταφυλιών, που είναι παρούσα στο έδαφος της ΕΕ αλλά όχι στην Κύπρο, η οποία έχει καταχωριστεί ως προστατευόμενη ζώνη για τον εν λόγω επιβλαβή οργανισμό). Στους εν λόγω επιβλαβείς οργανισμούς, συνεπώς, δεν επιτρέπεται η είσοδος και η εξάπλωση εντός των προστατευόμενων αυτών ζωνών. Λαμβάνονται μέτρα (όπως απαγόρευση ή περιορισμός της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, έρευνες κ.λπ.), ώστε να αποφευχθεί η εισαγωγή των εν λόγω επιβλαβών οργανισμών στις προστατευόμενες ζώνες ή να εξασφαλιστεί η εξάλειψή τους, εφόσον διαπιστωθεί η παρουσία τους σε αυτές τις ζώνες.

-Ρυθμιζόμενοι νομοθετικά επιβλαβείς οργανισμοί μη καραντίνας: Ευρέως παρόντες στην επικράτεια της ΕΕ, αλλά, δεδομένου ότι έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα των φυτών, το φυτικό αναπαραγωγικό υλικό στην αγορά πρέπει να εξασφαλίζεται ότι είναι απαλλαγμένο ή σχεδόν απαλλαγμένο από τον επιβλαβή οργανισμό (για παράδειγμα, ο μύκητας Verticillium albo-atrum είναι γνωστό ότι είναι επιβλαβής για την παραγωγή μήλων στην ΕΕ και, ως εκ τούτου, οι πιστοποιημένες μηλιές δεν επιτρέπεται να εισέλθουν στην αγορά της ΕΕ εάν ποσοστό άνω του 2 % της εξετασθείσας ποσότητας έχει προσβληθεί από τον μύκητα). Με τον τρόπο αυτό, η ποιότητα εκκίνησης και η οικονομική αξία πολλών γεωργικών καλλιεργειών, καθώς και δασοκομικά φυτά και οπωροφόρα δένδρα μπορούν να είναι εξασφαλισμένα.

Ποιοι είναι «επιβλαβείς οργανισμοί προτεραιότητας»;

Ο νέος κανονισμός εισάγει την έννοια των «επιβλαβών οργανισμών προτεραιότητας». Αυτοί είναι οι επιβλαβείς οργανισμοί καραντίνας στην Ένωση με τις πιο σοβαρές δυνητικές επιπτώσεις στην οικονομία, το περιβάλλον και/ή την κοινωνία της ΕΕ. Θα αποτελούν αντικείμενο ενισχυμένων μέτρων σχετικά με τις έρευνες, τα σχέδια δράσης για την εξάλειψή τους, τα σχέδια έκτακτης ανάγκης και τις ασκήσεις προσομοίωσης. Η ιεράρχηση των πιο επικίνδυνων επιβλαβών οργανισμών είναι αναγκαία για την ΕΕ και τα μεμονωμένα κράτη μέλη έτσι ώστε να επικεντρώσουν τους πόρους τους κατά τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο για την προστασία της γεωργικής παραγωγής και του περιβάλλοντος. Προβλέπεται αυξημένη συγχρηματοδότηση από την ΕΕ για την επίτευξη αυτών των στόχων.

Ο κατάλογος των εν λόγω επιβλαβών οργανισμών προτεραιότητας θα θεσπιστεί μέσω κατ' εξουσιοδότηση πράξης, όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς την ημερομηνία εφαρμογής του παρόντος κανονισμού (τέλος του 2019). Θα βασίζεται στα κριτήρια που καθορίζονται από τον κανονισμό και στις εκτιμήσεις της σοβαρότητας των επιπτώσεων αυτών των παρασίτων.

Θα επηρεαστούν οι εισαγωγές φυτών και φυτικών προϊόντων από τρίτες χώρες;

Η εισαγωγή των περισσότερων φυτών και φυτικών προϊόντων από τρίτες χώρες θα επιτρέπεται καταρχήν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Ορισμένα θα πρέπει να απαγορεύονται ή να υπόκεινται σε πολύ αυστηρές απαιτήσεις, αν μια εκτίμηση επικινδυνότητας δείξει ότι αυτό είναι αναγκαίο, λόγω των επιβλαβών οργανισμών που μπορεί να φιλοξενούν. Ο νέος κανονισμός προβλέπει πιο συγκεκριμένους κανόνες για την εκτίμηση και τη διαχείριση κινδύνου, με στόχο τη στήριξη τέτοιου είδους μέτρων.

Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό, η Επιτροπή είναι περαιτέρω υποχρεωμένη να εκδώσει εντός δύο ετών κατάλογο των αποκαλούμενων φυτών ή φυτικών προϊόντων υψηλού κινδύνου. Η εισαγωγή των εμπορευμάτων αυτών θα απαγορεύεται εφόσον δεν έχει διεξαχθεί αναλυτική εκτίμηση κινδύνου, ώστε να προσδιοριστεί αν οι εν λόγω εισαγωγές θα πρέπει να είναι αποδεκτές και, εάν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις.

Όλο το ζωντανό φυτικό υλικό (δηλαδή ολόκληρα φυτά, φρούτα, λαχανικά, άνθη, σπόροι κ.λπ.) θα εισάγονται στην ΕΕ μόνον εφόσον συνοδεύονται από φυτοϋγειονομικό πιστοποιητικό που βεβαιώνει τη συμμόρφωσή τους με τη νομοθεσία της ΕΕ. Η Επιτροπή θα εκδώσει εντός δύο ετών έναν κατάλογο φυτικών υλών που πρέπει να εξαιρούνται από αυτή την πιστοποίηση, εφόσον κρίνονται ασφαλή για το έδαφος της ΕΕ.

Τέλος, για ειδικές περιπτώσεις, όπου υπάρχει μικρή εμπειρία εμπορίου ορισμένων φυτών ή φυτικών προϊόντων και όπου συναφείς κίνδυνοι από επιβλαβείς οργανισμούς δεν είναι ακόμα γνωστοί, ο νέος κανονισμός προβλέπει τη δυνατότητα θέσπισης προσωρινά φυτοϋγειονομικών περιορισμών ή ακόμη και απαγόρευση έως ότου καταστούν διαθέσιμες περισσότερες επιστημονικές πληροφορίες.

Θα επιτρέπεται στους επιβάτες να μεταφέρουν τα φυτά/φυτικά προϊόντα από τα ταξίδια τους εκτός της ΕΕ;

Καταρχήν, οι επιβάτες δεν θα επιτρέπεται πλέον να εισάγουν στην ΕΕ φυτά/φυτικά προϊόντα από τρίτες χώρες, εάν δεν συνοδεύονται από φυτοϋγειονομικό πιστοποιητικό. Ωστόσο, εναρμονισμένες εξαιρέσεις σε αυτόν τον γενικό κανόνα μπορεί να χορηγηθούν με εκτελεστική πράξη της Επιτροπής, που καθορίζει τη μέγιστη ποσότητα φυτικού υλικού που μπορεί να επιτρέπεται να εισαχθεί στην ΕΕ από τους επιβάτες χωρίς φυτοϋγειονομικό πιστοποιητικό.

Ποιοι θα είναι οι νέοι κανόνες σχετικά με τα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια;

Τα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια είναι έγγραφα που συνοδεύουν τα φυτά και ορισμένα φυτικά προϊόντα, ενόσω διακινούνται εντός της Ένωσης, και πιστοποιούν το φυτοϋγειονομικό καθεστώς υγείας τους. Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό, όλα τα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια θα εκδίδονται με κοινό μορφότυπο, διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο την ορατότητά τους και καθιστώντας τα πιο εύκολα αναγνωρίσιμα σε όλη την ΕΕ.

Τα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια θα απαιτούνται πλέον για τη διακίνηση όλων των φυτών που προορίζονται για φύτευση, (βάσει της τρέχουσας νομοθεσίας, τα φυτοϋγειονομικά διαβατήρια απαιτούνται μόνο για ορισμένα φυτά προς φύτευση). Αυτό το μέτρο είναι σημαντικό προκειμένου να εξασφαλιστεί η απουσία επιβλαβών οργανισμών καραντίνας και η ιχνηλασιμότητα για αυτή τη σημαντική κατηγορία φυτών, τα οποία αποτελούνται κυρίως από φυτικό αναπαραγωγικό υλικό ή φυτά σε γλάστρες.

Ωστόσο, για να αποφευχθεί η δυσανάλογη διοικητική επιβάρυνση, δεν θα απαιτούνται φυτοϋγειονομικά διαβατήρια κατά τη μεταφορά των φυτών σε μη επαγγελματίες καταναλωτές (π.χ. σε μέρη όπως ανθοπωλεία ή άλλα καταστήματα λιανικής πώλησης).

Ποιες θα είναι οι νέες υποχρεώσεις για τους επαγγελματίες;

Ο νέος κανονισμός αναγνωρίζει τον ρόλο που θα πρέπει να διαδραματίσουν οι επαγγελματίες για την ασφαλή παραγωγή και διακίνηση υγιών φυτών / φυτικών προϊόντων.

Όπως προαναφέρθηκε, οι επαγγελματίες θα πρέπει να κοινοποιούν κάθε επιβλαβή οργανισμό καραντίνας που βρίσκουν στους τομείς ελέγχου τους. Για τον σκοπό πιο αποδοτικών ελέγχων, οι επαγγελματίες θα πρέπει να καταχωρίζονται από τις αρμόδιες αρχές. Οι επαγγελματίες θα πρέπει επίσης να εξασφαλίζουν την ιχνηλασιμότητα των ρυθμιζόμενων φυτών / φυτικών προϊόντων που λαμβάνουν και διαθέτουν σε άλλους επαγγελματίες.

Οι επαγγελματίες θα επιτρέπεται να εκδίδουν οι ίδιοι φυτοϋγειονομικά διαβατήρια, υπό την εποπτεία των αρμόδιων αρχών. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να λαμβάνουν ειδική έγκριση από τις αρχές, υπό ειδικές προϋποθέσεις.

Ποιος είναι ο ρόλος των εθνικών αρχών;

Οι αρμόδιες αρχές των κρατών μελών θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην εφαρμογή των κανόνων αυτών. Οι αρχές αυτές θα είναι υπεύθυνες για μεγάλο φάσμα δραστηριοτήτων, όπως οι έρευνες, η εξάλειψη των εστιών, τα σχέδια έκτακτης ανάγκης, οι ασκήσεις προσομοίωσης, η κοινοποίηση περιστατικών από επιβλαβείς οργανισμούς, οι έλεγχοι των εισαγωγών, η καταγραφή των επαγγελματιών, η εξουσιοδότηση των επαγγελματιών να εκδίδουν φυτοϋγειονομικά διαβατήρια και άλλες βεβαιώσεις. 

Στο πλαίσιο αυτό, ο νέος κανονισμός θα συμπληρωθεί, κατά τους επόμενους μήνες, από τον κανονισμό σχετικά με τους επίσημους ελέγχους που θα ορίζει τις υποχρεώσεις των κρατών μελών όσον αφορά τους επίσημους ελέγχους και τις άλλες επίσημες δραστηριότητες. 

Ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο ο κανονισμός θα είναι εφαρμοστέος μόνο σε τρία έτη; 

Για την αντικατάσταση της ισχύουσας νομοθεσίας, αποφασίστηκε ότι το κατάλληλο μέσο είναι κανονισμός της ΕΕ, δεδομένου ότι ο κανονισμός είναι άμεσα και καθολικά εφαρμοστέος σε ολόκληρη την ΕΕ. Κατά τα επόμενα τρία έτη, πρέπει να εκδοθεί ένα σύνολο κατ' εξουσιοδότηση και εκτελεστικών πράξεων. Η περίοδος αυτή θα χρησιμοποιηθεί επίσης από τις αρμόδιες αρχές και τους επαγγελματίες για να προσαρμοστούν στους νέους κοινούς κανόνες.

Περισσότερες πληροφορίες: Υγεία των φυτών και βιοπροστασία

[1]Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2016/2031 σχετικά με προστατευτικά μέτρα κατά των επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών.

πηγή: www.paseges.gr