Μυκητολογικές ασθένειες φυτών. Το έλκος της Καστανιάς

Εισαγωγή

Το έλκος της καστανιάς που προκαλεί ο μύκητας Cryphonectria (Endothia) parasitica διαγνώσθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Πήλιο από τον Δ. Μπίρη το 1963.
Αμέσως μετά ίσχυσε απαγορευτική διάταξη του Υπ. Γεωργίας με την οποία ρυθμίστηκε η μετακίνηση έμφλοιας ξυλείας καστανιάς εκτός Ν. Μαγνησίας για τον περιορισμό επέκτασης της ασθένειας. Παρόλα τα μέτρα, η ασθένεια εντοπίσθηκε τα επόμενα χρόνια σε όλες σχεδόν τις περιοχές όπου αναπτύσσεται η καστανιά σε δάση και καστανεώνες.

Ο μύκητας εισήλθε στη Β. Αμερική από την Ασία στις αρχές του 20ού αιώνα. Κατά το διάστημα 1904- 1950 νέκρωσε περισσότερα από 30 εκατ. στρ. αμερικανικής καστανιάς Castanea dendata. Στην Ευρώπη η ασθένεια αναφέρθηκε το 1938 στην Ιταλία και από εκεί μεταδόθηκε σταδιακά σε όλη την περιοχή εξάπλωσης της καστανιάς. Στην Ευρώπη όμως η εξέλιξη της ασθένειας παρουσιάζεται λιγότερο δραματική από ότι στις Η.Π.Α., αφενός διότι η ευρωπαϊκή καστανιά (Castanea sativa) αποδείχθηκε λιγότερο ευαίσθητη από την αμερικανική και αφετέρου διότι εδώ εμφανίσθηκαν στελέχη του μύκητα με μειωμένη παθογόνο ικανότητα (υπομολυσματικά). Στα στελέχη αυτά που είναι προσβεβλημένα με τον ιό Cryphonectria hypovirus (με διπλή αλυσίδα RΝΑ) βασίζεται η βιολογική καταπολέμηση της ασθένειας.

Συμπτώματα

Ο μύκητας προσβάλλει το φλοιό. Η προσβολή συνήθως εκδηλώνεται σε σημεία όπου υπάρχει διάρρηξη του φλοιού όπως τομές κλάδευσης, διχάλες, σημεία τριβής κλαδιών, σημεία εμβολιασμού (Εικ. 3 επόμενης σελίδας), φαγώματα εντόμων κλπ.

Στο σημείο προσβολής ο φλοιός νεκρώνεται και σε νεαρά δένδρα ή κλαδιά γίνεται πορτοκαλέρυθρος έως καστανός. Μέσα και κάτω από το φλοιό δημιουργούνται λευκοκίτρινες μυκηλιακές πλάκες με μορφή βεντάλιας. Στο κάτω μέρος του έλκους εκπτύσσονται λαίμαργοι βλαστοί (Εικ. 1). 'Οταν η νέκρωση του φλοιού και στη συνέχεια του καμβίου επέρχεται με βραδύ ρυθμό, το δένδρο σχηματίζει νέα κύπαρα φλοιού (επουλωτικό ιστό) με αποτέλεσμα τη διόγκωση του κορμού στο σημείο του έλκους και την κατά μήκος ραγάδωσή του. (Εικ. 1). 'Οταν το έλκος περιβάλλει τον κορμό, τότε το επάνω από αυτό τμήμα του δένδρου νεκρώνεται. Οι ρίζες δεν προσβάλλονται από τον μύκητα, σε αντίθεση με την ασθένεια της μελάνωσης της καστανιάς όπου είδη του γένους Phytophtora προσβάλλουν και νεκρώνουν το ριζικό σύστημα των δένδρων. Στην επιφάνεια του φλοιού εμφανίζονται κιτρινοπορτοκαλόχρωμες διογκώσεις όχι μεγαλύτερες από 2 χιλ., τα πυκνίδια, μέσα στα οποία παράγονται τα αγενή πυκνιδιοσπόρια ενώ κάτω από το φλοιό σχηματίζονται τα περιθήκια, μέσα στα οποία παράγονται τα εγγενή σπόρια, τα ασκοσπόρια.

Εξάπλωση

Στην Ελλάδα η εξάπλωση της ασθένειας γίνεται με τα πυκνιδιοσπόρια τα οποία μεταφέρονται κυρίως με τη βροχή και το υδρονέφος που δημιουργείται μέσα στο δάσος. Θα πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι έναρξη νέας προσβολής δεν είναι δυνατή εάν δεν υπάρχει διάρρηξη του φλοιού, φυσική ή ανθρωπογενής.

Οταν επικρατούν ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες, ήτοι υψηλή σχετική υγρασία και θερμοκρασίες 17-24 °C τότε τα σπόρια του μύκητα εκβλαστάνουν και εισέρχονται στο φλοιό. Στο σημείο προσβολής εμφανίζεται νέο έλκος.

Πυκνιδιοσπόρια είναι δυνατό να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις με πουλιά, έντομα και βέβαια τον άνθρωπο. Ιδιαίτερα η μεταφορά έμφλοιας ξυλείας και φυτευτικού υλικού και εμβολίων φαίνεται ότι αποτελούν τους κύριους τρόπους διάδοσης της ασθένειας.

Μέσα στο δάσος, σημαντικό ρόλο στη μετάδοση της ασθένειας πιστεύεται ότι παίζουν τα έντομα και συγκεκριμένα το έντομο Spulerina simploniella, που υπονομεύει το φλοιό της καστανιάς και απαντάται σε μεγάλους πληθυσμούς στα καστανοδάση του Αγίου 'Ορους αλλά και σε άλλες περιοχές.

Αντιμετώπιση

Στα πρεμνοφυή καστανοδάση:

Χημική καταπολέμηση δεν είναι δυνατή. Βιολογική καταπολέμηση πραγματοποιείται με τοποθέτηση μολύσματος που αποτελείται από φυσικά υπομολυσματικά (προσβεβλημένα με ιό) στελέχη του μύκητα C. parasitica, περιμετρικά των ελκών.

Στη συνέχεια ο ιός μεταφέρεται από το μόλυσμα στο μολυσματικό στέλεχος που προκαλεί το έλκος και σταματά την αύξησή του (Εικ. 4). Το δένδρο παράγει τραυματικό ιστό και επουλώνει το έλκος. Η επέμβαση γίνεται σε τουλάχιστον δύο δένδρα/στρ., η δε μέθοδος καταπολέμησης βασίζεται στη φυσική μετάδοση των υπομολυσματικών στελεχών στο καστανοδάσος.

Παράλληλα συνιστάται η εφαρμογή δασοκομικών, εξυγιαντικών επεμβάσεων όπως:

Ι. Η σύρριζα κοπή των πρέμνων.

2. Η αποφυγή κλαδεύσεων κατά τους καθαρισμούς των δένδρων που παραμένουν σε κάθε πρέμνο.

3. Η παρακράτηση υγιών διπερίτροπων δένδρων να γίνεται μόνο κατά μήκος δασικών δρόμων, έτσι ώστε να ελέγχεται συνεχώς η κατάσταση της υγείας τους.

Στους καστανεώνες:

Εφαρμόζεται η ίδια βιολογική μέθοδος όπως και στα πρεμνοφυή δάση, με τη διαφορά ότι εδώ συνιστάται η τοποθέτηση μολύσματος στα έλκη όλων των δένδρων κάθε καστανεώνα.

Παράλληλα συνιστώνται δενδροκομικές επεμβάσεις, όπως η κλάδευση των προσβεβλημένων κλαδιών και επάλειψη των τομών με προστατευτική ουσία, η υλοτομία και απομάκρυνση των έντονα ασθενών δένδρων, η φύτευση εμβολιασμένων από το φυτώριο δενδρυλλίων και όχι ο εμβολιασμός στα κτήματα σε άγρια υποκείμενα. Ιδιαίτερα συνιστάται η απολύμανση των εργαλείων κλάδευσης κατά τη μετακίνηση από δένδρο σε δένδρο. Η απολύμανση γίνεται με διάλυμα χλωρίνης σε νερό και αναλογία 1:2 (χλωρίνη:νερό). Η Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος χρηματοδοτεί από το 1998 την υλοποίηση προγραμμάτων βιολογικής καταπολέμησης της ασθένειας στο Άγιον 'Ορος και στους καστανεώνες του όρους Πάρνωνα στην Πελοπόννησο σε συνεργασία με το ΕΘΙΑΓΕ - Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, όπου παρασκευάζεται το μόλυσμα. Σύντομα το πρόγραμμα θα αρχίσει να εφαρμόζεται και σε άλλες περιοχές της χώρας.

Βιβλιογραφία

-Διαμαντής, Σ. 1989: Έλκος της καστανιάς στη Χερσόνησο Αγίου 'Ορους. Επιστ. Επετηρίδα, Τμήμ. Δασολ. και Φυσ. Περιβ. Τόμος ΑΒ/Ι: 319 -328.

-Διαμαντής, Σ. 1997: Αντιμετώπιση του έλκους της καστανιάς στη Χερσόνησο του Αγίου 'Ορους. Αγροτ. 'Ερευνα & Τεχνολ., 19-21.
-Καϊλίδης, Δ. 1990: Ασθένειες δένδρων των δασών και πάρκων. Εκδόσεις Κ. Χριστοδουλίδη, Θεσ/νίκη, 348-357.

-Ξενόπουλος, Σ. 1981: Η βιολογική εξέλιξη και η σημερινή κατάσταση της ασθένειας του έλκους της καστανιάς στην Ελλάδα. Δασ. 'Ερευνα 2: 91-102.

πηγή: wwww.minagric.gr